II. Abdülhamit’e sunulan rapor: Oyun tıpkı oyun
Vakanüvis
Terör örgütü PKK/PYD, alçakça taarruzlarını sürdürüyor.
Bütün bunlar olurken, öbür kimi şeyler de tam da beklendiği üzere gelişiyor. PKK’lı teröristlerin Karkamış’a akına hazırlandığı saatlerde, “müttefikimiz” ABD’nin bir subayı ise örgütün kelamda eğitim programından mezun olanların merasimine katıldı, militanlara muvaffakiyetler diledi. İsveç’te ise PKK’lılar Türkiye’ye karşı birçok şov yaptı, yapıyor, iftira atıyor, hakaret ediyor. Verdiği kelamların bilakis İsveç hükümeti ise militanlara müzahir oluyor. Daha pek çok Avrupa ülkesinde de durum birebir; teröre hâmilik tüm süratiyle sürüyor.
Eski bir dokümanda, 127 yıl evvel Padişah II. Abdülhamit’e sunulan bir raporda, “layiha”da yer alanlar ise oyunun köklerinin ne kadar eskilerde ve derinlerde olduğunu gösteriyor.
“Doğu ve Güneydoğu’nun Ahvaline Dair Layiha”
Doç. Dr. İbrahim Caner’in, Erzincan Üniversitesi Toplumsal Bilimler Enstitüsü Dergisi’nde (2020-13) yer alan “XIX. Yüzyılın Sonunda Osmanlı Devleti’nin Doğu ve Güneydoğu Anadolu Topraklarının Ahvaline Dair Bir Layiha” başlıklı makalesinde “oyun”un geçmişteki kökeni ayrıntılarıyla anlatılıyor.
Eski Siirt Naibi Ahmed Fazıl Efendi tarafından “Doğu ve Güneydoğu Anadolu’nun Ahvaline Dair Olmakla” başlığıyla hazırlanan layiha, 19 Eylül 1895 tarihinde Padişah Abdülhamit’e arz edilmişti.
Avrupa ve Amerika’da hâmileri var
Layihada öncelikle, coğrafik kaidelerin da tesiriyle bölgede dış ülkelerin etkilerine açık kitlelerin, ortalarına karışan bireylerce bu tesire daha da kolay kapıldıkları vurgulanmıştı.
Bölgedeki olumsuz kaidelerin ecnebilerce daima suistimal edildiği ve resmi otoriteye karşı başkaldırma için münasebet haline getirildiği anlatılan layihada, şu sözler kullanılmıştı:
“Bu haller, bilhassa Ermeniler arasında gezmekte olan erkan-ı fesadiyeye (fesatçı gruplara) azim serrişteler (büyük deliller) veriyor. Bu ahvali, hemen günü gününe Avrupa ve Amerika’daki ihvan-ı hamiyetmendane (yardım edenlere) ihbar ediyorlar. Katolik, Protestan ve Cizvit papasları da eksik olmazlar. Kendilerine matuf arz-ı mezalimi hemen Avrupa’ya ihbar etmekten geri kalmazlar. Ki zaten, bu şekavetlerin (yasa dışı olaylar) çoğu da Avrupa’dan intikal eyler.”
Ecnebi konsoloslar şakilerle kol kola
Bölgedeki saklıdan zımniye işlerin günden güne genişlediği kaydedilen layihada, “Bunlardan birincisi, Avrupa’dan gelme ecnebi Cizvit papaslarıdır. Bunlar, merkezi Musul’da olmak üzere Diyarbekir, Bitlis, Hakkari, Van vilayat ve kıtalarından alelumum köylü cahil Hristiyanlarla bazı Müslüman üzerinde icra-yı tesir etmektedirler. Bu papaslar mezkûr vilayatın hemen her kaza ve kasabasında, her yerde birer ikişer bulunmaktadır. Bu papaslar, ecnebi konsolosların himaye-i mahsusalarına sahiptirler. Bunlar birbirleriyle muavenet (dayanışma) içinde olurlar.” ifadeleri geçmişti.
Papa, Şark Hıristiyanlarına “Kondak” atadı
Ahmet Fazıl Efendi’nin layihasında, Avrupa’nın en güçlü dini otoritesi olan Papalık makamının da bölgeye etki etmeye çalıştığı lisana getirilmişti.
Bu çerçevede, Hıristiyan ilahiyatında değerli bir yeri olan yortu merasimlerini yönetim etmeye yetkili din adamı (kondak) ataması Roma’daki Papalık tarafından yapılmıştı.
“Bu papaslar, ‘Sizi himaye ederiz vergiden kurtarırız’ vaatleriyle vakit vakit zavallı köylüleri Katolik olmaya sevk ederler. Bu hal bir ekip yerli Hıristiyanlara da etki ediyor. Beş sene kadar önce, Papayı (Papa XIII. Leo) ziyaret eyleyen Katolik Patriği Azaryan Efendi, Papa tarafından Şark Hristiyanlarına ‘kondak’ tabir olunur kutsal vesaya ve beyannameyi hasıl olarak avdet eylemişti. Bunun mealine nazaran, ‘Şark Hıristiyanları Roma Kilisesi’ne itikad eyledikleri taktirde Papalığın nüfuzu berekatıyla (bereketli etkisiyle) maddi manevi hürriyetleri iade ve kendileri himaye kılınacağı’ anlatılınca kiliselerde heyecan-ı mucib olmuştur.”
Dönemin IMF’si Duyun-u Genele de devrede
Layihada, devranın ekonomik kurallarında çok büyük tesiri olan Duyunu Umumiye’nin kimi temsilcilerinin de sık sık bölgeye geldikleri anlatılmıştı. Bu çerçevede Duyun-u Umumiye’yle çalışan “Mösyö Birje”nin bölgedeki papaslarla çok sıkı münasebetler içinde olduğu vurgulanan layihada, “Mösyö Birje, papaslarla o yolda açık ve şifreli muhaberesi eksik olmamaktadır. Bu papaslar da senede birkaç defa duha (araziye) çıkarak efkar (fikirleri) satarlar. Diğer tarafdan da ahaliye hediyeler takdim ederler Bunların Musul’da serbest matbaaları vardır.” denilmişti.
